29 października obchodzony jest Światowy Dzień Udaru Mózgu, ustanowiony w 2006 roku przez Światową Organizację Udaru Mózgu (World Stroke Organization, WSO) w celu zwiększenia świadomości społecznej na temat zagrożeń związanych z udarem mózgu, promocji metod nowoczesnego leczenia udaru oraz wskazywania konieczności prowadzenia skutecznej profilaktyki udaru mózgu. W ramach obchodów Światowego Dnia Udarów specjaliści z dziedziny neurologii, rehabilitacji i innych środowisk medycznych spotykają się i nagłaśniają problematykę udaru mózgu podczas happeningów, zjazdów, sympozjów oraz przy pomocy różnorakich form publicznego przekazu. Udar mózgu jest obecnie jednym z kluczowych problemów zdrowotnym społeczeństw XXI wieku. Światowa Organizacja Udaru Mózgu szacuje, że co szósty dorosły mieszkaniec globu dozna w swoim życiu udaru mózgu. Udar mózgu jest trzecią, co do częstości, przyczyną śmierci i główną przyczyną trwałego kalectwa wśród osób dorosłych. W Polsce udar mózgu dotyka rocznie ponad 70 tysięcy osób, a szacowana liczba chorych doznających udaru mózgu w Województwie Kujawsko – Pomorskim wynosi około 5000 – 5500 osób/rok. Blisko 30% osób dotkniętych udarem umiera w przeciągu roku od zachorowania, a połowa z tych, którzy przeżyli pozostaje trwale niepełnosprawnymi i wymaga stałej lub czasowej opieki. Koszty leczenia i rehabilitacji pacjentów z udarem są bardzo wysokie – już w 2005 roku przekraczały 1 mld PLN /rocznie. Przyczyny i objawy udaru Udar mózgu nie jest jednostką chorobową, a zespołem objawów wynikających z zaburzeń przepływu krwi w obrębie mózgu. Najczęściej przyczyną udaru jest niedokrwienie struktur mózgowia wywołane zamknięciem naczynia doprowadzającego krew do mózgu (przynajmniej 85 % przypadków). Udar krwotoczny (popularnie nazywany wylewem krwi do mózgu) jest rzadszą postacią udaru (<15% przypadków) spowodowaną wynaczynieniem krwi do struktur mózgowia (krwiak śródmózgowy) lub do przestrzeni podpajęczynówkowej (krwotok podpajęczynówkowy). Najczęstszymi przyczynami zaburzeń przepływu krwi prowadzących do powstania udaru mózgu są miażdżyca oraz obecność zakrzepów lub zatorów w naczyniach krwionośnych zaopatrujących mózg. Są to takie same procesy, które powodują chorobę wieńcową i zawał serca. Podobne są również czynniki ryzyka sprzyjające wystąpieniu udaru – nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, podwyższony poziom cholesterolu, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej. Objawy udaru zależą od lokalizacji ogniska uszkodzenia i rozległości uszkodzenia mózgu. Do ich wystąpienia dochodzi NAGLE – GWAŁTOWNIE bezpośrednio w chwili zachorowania czyli w momencie wystąpienia zaburzeń krążenia mózgowego. Do najważniejszych objawów należą:
– objawy ruchowe (obecne u około 50- 80 % chorych) – nagłe osłabienie mięśni (niedowład) lub porażenie (paraliż) kończyny, najczęściej ręki lub połowy ciała; opadnięcie kącika ust, wystąpienie asymetrii twarzy, pogorszenie chodu.
– nagłe trudności z wypowiadaniem lub rozumieniem słów, mowa niewyraźna, bełkotliwa, niemożność odpowiedniego nazywania nazwania (brak słów) lub niemożność zrozumienia mowy (u 12 – 18% chorych);
– nagłe osłabienie czucia (niedoczulica lub znieczulica) lub drętwienia w obrębie kończyn, tułowia i twarzy (od 35-50 % przypadków);
– nagłe zaburzenia widzenia (u 18% chorych);
– zawroty głowy, wymioty, niemożność utrzymania równowagi i postawy pionowej (u 17% chorych);
– nagły silny („piorunujący”) ból głowy.
W każdym przypadku wystąpienie powyższych objawów konieczne jest niezwłoczne uzyskanie fachowej pomocy medycznej – w tym celu należy niezwłocznie wezwać pomoc doraźną (Pogotowie Ratunkowe) ewentualnie jak najszybciej zgłosić się do oddziału ratunkowego szpitala w obrębie którego znajduje się oddział neurologiczny z oddziałem „udarowym” (w Województwie Kujawsko – Pomorskim funkcjonuje sieć 9 oddziałów udarowych). W żadnym wypadku nie należy zwlekać z wezwaniem pomocy, nawet w przypadku miernie nasilonych objawów, bowiem stan chorego może się w każdej chwili gwałtownie pogorszyć. Udar mózgu, niezależnie od nasilenia objawów jest zawsze stanem nagłego bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia i dlatego chory z objawami udaru powinien być tak szybko, jak to możliwe przyjęty do Oddziału Udarowego. Od szybkości wdrożenia terapii zależą szanse zminimalizowania negatywnych następstw udaru. Odroczenie wezwania pomocy zmniejsza szanse na skuteczne leczenie udaru i ograniczenia uszkodzeń mózgu nim wywołanych – stąd często stosowana dewiza „czas to mózg”. Najbardziej rozpowszechnioną metodą skutecznej terapii udaru niedokrwiennego mózgu jest leczenie trombolityczne polegające na dożylnym lub dotętniczym podaniu leku udrażniającego zamknięte naczynie. Leczenie trombolityczne pozwala istotnie zmniejszyć częstość i nasilenie niepełnosprawności poudarowej. Najważniejszym warunkiem jej zastosowania jest odpowiednio szybkie przetransportowanie chorego do szpitala, bowiem terapia ta może być włączona tylko w przeciągu pierwszych 4,5 godzin od wystąpienia objawów udaru. Niestety w Polsce mniej niż 1/3 chorych trafia do szpitala w tym przedziale czasu, a większość (ponad 60 % chorych dotkniętych udarem) odracza wezwanie pierwszej pomocy przez co zbyt późno trafia do szpitala. W konsekwencji liczba chorych leczonych trombolitycznie jest wciąż zbyt niska – w Polsce odsetek chorych leczonych tą metodą wynosi średnio około 7 %, a w Województwie Kujawsko Pomorskim około 6%. Inne skuteczne formy terapii polegające na mechanicznym udrożnieniu naczynia znajdują się dopiero na wstępnym etapie zastosowań klinicznych, ponadto ich wysoki koszt oraz konieczność zastosowania skomplikowanych procedur wewnątrznaczyniowych ogranicza ich dostępność do nielicznych, wyselekcjonowanych ośrodków. Niska zgłaszalność pacjentów w okresie bezpośrednio od zachorowania świadczy o niedostatecznej znajomości objawów udaru w społeczeństwie oraz nieznajomości zasad udzielania pierwszej pomocy chorym z objawami udaru mózgu. Jak ukazują wyniki badań ankietowych tylko około 10% dorosłych umie właściwe określić przyczynę udaru mózgu, a nie więcej niż 1/3 rozpoznaje jego objawy. Stąd pilna konieczność prowadzenia intensywnych działań edukacyjnych mających na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat udaru mózgu, w szczególności jego objawów i zasad postępowania w momencie ich wystąpienia. Kampanie społeczne mające na celu promocję podstawowej wiedzy na temat udaru mózgu powinny obejmować także propagowanie zasad profilaktyki udaru mózgu ponieważ blisko u 2/3 chorych z udarem stwierdza się obecność nadciśnienia tętniczego, u połowy zaburzeń lipidowych a u około ¼: cukrzycy, migotania przedsionków oraz palenia tytoniu. Ponadto, pomimo tak znacznego rozpowszechnienia modyfikowalnych czynników ryzyka, ponad 1/3 chorych z udarem mózgu zgłasza brak regularnej
kontroli lekarskiej przed zachorowaniem. Fakt ten wskazuje, zarówno na konieczność poprawy profilaktyki pierwotnej na etapie podstawowej opieki zdrowotnej, jak i na ogólnie niską świadomość społeczną zasad prewencji chorób układu krążenia. Dlatego pomimo intensywnego rozwoju metod leczenia udaru mózgu skuteczna profilaktyka pozostaje wciąż kluczowym elementem działań mających na celu zmniejszenia negatywnych konsekwencji tej coraz częstszej i niezwykle groźnej choroby.
– nagłe trudności z wypowiadaniem lub rozumieniem słów, mowa niewyraźna, bełkotliwa, niemożność odpowiedniego nazywania nazwania (brak słów) lub niemożność zrozumienia mowy (u 12 – 18% chorych);
– nagłe osłabienie czucia (niedoczulica lub znieczulica) lub drętwienia w obrębie kończyn, tułowia i twarzy (od 35-50 % przypadków);
– nagłe zaburzenia widzenia (u 18% chorych);
– zawroty głowy, wymioty, niemożność utrzymania równowagi i postawy pionowej (u 17% chorych);
– nagły silny („piorunujący”) ból głowy.
W każdym przypadku wystąpienie powyższych objawów konieczne jest niezwłoczne uzyskanie fachowej pomocy medycznej – w tym celu należy niezwłocznie wezwać pomoc doraźną (Pogotowie Ratunkowe) ewentualnie jak najszybciej zgłosić się do oddziału ratunkowego szpitala w obrębie którego znajduje się oddział neurologiczny z oddziałem „udarowym” (w Województwie Kujawsko – Pomorskim funkcjonuje sieć 9 oddziałów udarowych). W żadnym wypadku nie należy zwlekać z wezwaniem pomocy, nawet w przypadku miernie nasilonych objawów, bowiem stan chorego może się w każdej chwili gwałtownie pogorszyć. Udar mózgu, niezależnie od nasilenia objawów jest zawsze stanem nagłego bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia i dlatego chory z objawami udaru powinien być tak szybko, jak to możliwe przyjęty do Oddziału Udarowego. Od szybkości wdrożenia terapii zależą szanse zminimalizowania negatywnych następstw udaru. Odroczenie wezwania pomocy zmniejsza szanse na skuteczne leczenie udaru i ograniczenia uszkodzeń mózgu nim wywołanych – stąd często stosowana dewiza „czas to mózg”. Najbardziej rozpowszechnioną metodą skutecznej terapii udaru niedokrwiennego mózgu jest leczenie trombolityczne polegające na dożylnym lub dotętniczym podaniu leku udrażniającego zamknięte naczynie. Leczenie trombolityczne pozwala istotnie zmniejszyć częstość i nasilenie niepełnosprawności poudarowej. Najważniejszym warunkiem jej zastosowania jest odpowiednio szybkie przetransportowanie chorego do szpitala, bowiem terapia ta może być włączona tylko w przeciągu pierwszych 4,5 godzin od wystąpienia objawów udaru. Niestety w Polsce mniej niż 1/3 chorych trafia do szpitala w tym przedziale czasu, a większość (ponad 60 % chorych dotkniętych udarem) odracza wezwanie pierwszej pomocy przez co zbyt późno trafia do szpitala. W konsekwencji liczba chorych leczonych trombolitycznie jest wciąż zbyt niska – w Polsce odsetek chorych leczonych tą metodą wynosi średnio około 7 %, a w Województwie Kujawsko Pomorskim około 6%. Inne skuteczne formy terapii polegające na mechanicznym udrożnieniu naczynia znajdują się dopiero na wstępnym etapie zastosowań klinicznych, ponadto ich wysoki koszt oraz konieczność zastosowania skomplikowanych procedur wewnątrznaczyniowych ogranicza ich dostępność do nielicznych, wyselekcjonowanych ośrodków. Niska zgłaszalność pacjentów w okresie bezpośrednio od zachorowania świadczy o niedostatecznej znajomości objawów udaru w społeczeństwie oraz nieznajomości zasad udzielania pierwszej pomocy chorym z objawami udaru mózgu. Jak ukazują wyniki badań ankietowych tylko około 10% dorosłych umie właściwe określić przyczynę udaru mózgu, a nie więcej niż 1/3 rozpoznaje jego objawy. Stąd pilna konieczność prowadzenia intensywnych działań edukacyjnych mających na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat udaru mózgu, w szczególności jego objawów i zasad postępowania w momencie ich wystąpienia. Kampanie społeczne mające na celu promocję podstawowej wiedzy na temat udaru mózgu powinny obejmować także propagowanie zasad profilaktyki udaru mózgu ponieważ blisko u 2/3 chorych z udarem stwierdza się obecność nadciśnienia tętniczego, u połowy zaburzeń lipidowych a u około ¼: cukrzycy, migotania przedsionków oraz palenia tytoniu. Ponadto, pomimo tak znacznego rozpowszechnienia modyfikowalnych czynników ryzyka, ponad 1/3 chorych z udarem mózgu zgłasza brak regularnej
kontroli lekarskiej przed zachorowaniem. Fakt ten wskazuje, zarówno na konieczność poprawy profilaktyki pierwotnej na etapie podstawowej opieki zdrowotnej, jak i na ogólnie niską świadomość społeczną zasad prewencji chorób układu krążenia. Dlatego pomimo intensywnego rozwoju metod leczenia udaru mózgu skuteczna profilaktyka pozostaje wciąż kluczowym elementem działań mających na celu zmniejszenia negatywnych konsekwencji tej coraz częstszej i niezwykle groźnej choroby.
